Stikstofspoken: De geest moét uit de fles!

De impact en het bewustzijn werden nog groter na de uitspraak van de Rechtbank op woensdag 22 januari 2025. Het is bijzonder om te zien hoe, ruim een maand later, deze uitspraak eindelijk serieus wordt genomen door de mainstream media. Een zaak aangespannen door #Greenpeace en een ingestelde #commissie geleid door #premier #Schoof lijken nu eindelijk de ernst van de situatie te erkennen. Deze week bevestigde premier Schoof dit met krachtige woorden: binnen twee maanden komt er een stikstofplan, ‘de economie moet blijven functioneren’.

Deze urgentie was al duidelijk rond het jaar 2015, maar door het uitblijven van beslissingen, daadkracht en leiderschap van de kabinetten Rutte II t/m IV en kabinet Schoof staan we waar we nu staan. Onze rechterlijke macht is hier duidelijk over: hou je aan je afspraken, Nederland!

Premier Schoof zegt dat de economie moet blijven functioneren. Echter, twee provincies hebben de vergunningverlening stilgelegd, Gelderland en Brabant geven voorlopig geen stikstofvergunning af. Hoezo blíjven functioneren? Ik zou eerder voorzichtig suggereren om de focus te leggen op ‘weer aan het functioneren krijgen’.

Hoe kunnen we dat dan doen? Het is niet zo dat er geen onderzoek naar is gedaan, ondanks het uitblijven van besluitvorming door onze regering. Zowel het RIVM, TNO als de universiteiten hebben voldoende in beeld gebracht waar logische haakjes naar oplossingen te vinden zijn. Recent (augustus 2024) heeft TNO een voorstel gedaan om de rekenmethodiek te nuanceren; een ondergrens in de berekening van stikstofdepositiebijdragen voor vergunningverlening. Ook het rapport Inzicht stikstofverbindingen in Nederland van TNO uit april 2024 (R10757) geeft een verhelderend beeld van het gedrag van stikstofverbindingen in de atmosfeer.

TNO heeft in 2022 een daadkrachtige notitie geschreven: Een weg uit de stikstofproblematiek. Voor de duidelijkheid benoem ik hieronder de conclusies uit deze notitie:

Conclusies uit TNO-notitie:

1. Herinrichting met toekomstperspectief voor gebieden rondom Natura 2000: Herinrichting aan de hand van zeer lage emissiebudgetten is noodzakelijk. Om snel inzicht te krijgen in de lokale emissies van individuele bronnen stelt TNO een snelle emissiescan in deze gebieden voor.
2. Snelle handhaving van haalbare emissiebudgetten verder van Natura 2000-gebieden: Een eerste stap in emissiereductie kan in de meeste regio’s worden bereikt aan de hand van bewezen maatregelen zoals saldering (met afroming), extensivering van de landbouw en versnelde vernieuwing van vaar- en voertuigen. De emissies van ammoniak en stikstofoxiden zijn hierbij niet volledig uitwisselbaar. Om het geheel juridisch minder kwetsbaar te maken, stellen we daarom voor aparte emissiebudgetten voor deze stoffen te hanteren.
3. Geleidelijke verlaging van stikstofemissies in heel Nederland: Door een stapsgewijze verlaging van de emissiebudgetten kunnen geleidelijk nieuwe maatregelen voor reductie en handhaving worden uitgewerkt. Oplossingen zoals procesoptimalisatie door technologische innovaties of managementmaatregelen en het opzetten van een systeem voor certificering van stikstofemissies van verschillende bronnen zijn zo op de middellange termijn haalbaar.
4. Duurzaam stikstofbeheer door verbeterd instrumentarium: Om bevoegd gezag in de toekomst beter grip te geven op het Nederlands stikstofsysteem is er op de middellange termijn een verbeterslag nodig in het meet- en modelinstrumentarium. Zo kunnen de emissiebudgetten en de verspreiding en depositie van stikstof betrouwbaarder worden bepaald en beter worden beoordeeld.

Het is spijtig dat deze notitie niet heeft geleid tot aanpassingen in onze wet- en regelgeving, maar better late than never. Persoonlijk denk ik dat de Ministeriële commissie Economie en Natuurherstel onder leiding van premier Schoof deze notitie als een waardevolle kapstok kan gebruiken. De overige rapporten waar ik naar verwijs zou ik ook aanraden als verplicht leesvoer voor commissieleden; dit kan wellicht onkunde en onwaarheden in mediaverklaringen voorkomen.

Voor regeringsleden die nog steeds durven beweren dat het allemaal wel meevalt met onze natuur, raad ik aan om het rapport Onderzoek naar een ecologisch noodzakelijke reductiedoelstelling van stikstof van Van den Burg in opdracht van het #WNF uit april 2021 te lezen; dit laat heel verhelderend zien hoe ernstig het probleem is. Om aan te tonen dat twee jaar later het probleem nóg groter is geworden heeft Vakblad Natuur, Bos en Landschap een artikel gepubliceerd dat door de Rijksoverheid zelf beschikbaar wordt gesteld: Veel habitattypen blijken nóg gevoeliger voor stikstof.

We staan op een kruispunt in de stikstofcrisis. De keuzes die we nu maken, zullen bepalen hoe onze toekomst eruitziet. De geest móet uit de fles! Met de inzichten en aanbevelingen van experts hebben we de tools in handen om deze uitdaging aan te gaan. Het is twee over twaalf om deze kans te grijpen en een duurzame oplossing te vinden.

Alle wijsheid toegewenst!